Het lerarentekort knaagt aan het mbo, startende mbo-docenten verlaten het onderwijs snel, onderzocht onderwijskundig adviseur Michel Jehee voor zijn proefschrift aan de Open Universiteit. We spraken met hem om zijn beste tips boven water te krijgen. Dít kunnen mbo-instellingen volgens hem verbeteren om startende zij-instromers aan zich te binden.
Jehee deed promotieonderzoek naar het boeien en binden van startende zij-intromers in het mbo. Hoe werf je succesvol docenten en zorg je vervolgens dat ze langdurig aan boord blijven? De poel van ervaren vakmensen die voor de klas willen staan is namelijk een belangrijke voor het mbo, meent hij. Helaas verlaten startende mbo-docenten het onderwijs ook weer snel, blijkt uit cijfers van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Daarnaast wordt de vraag naar mbo-docenten steeds groter, terwijl het aanbod slinkt. Om een beeld te schetsen van het lerarentekort in het mbo: het aantal online vacatures voor mbo-docenten stijgt al jaren en 60 procent van de openstaande functies zijn moeilijk in te vullen. Zo blijkt uit een trendrapportage van het ministerie van Onderwijs uit 2022.
“De starters die ik heb gesproken zijn ontzettend trots op hun vakmanschap. Ze staan ergens voor”, zegt Jehee over zijn onderzoek. “Dat is een sterke basis vanuit waar ze zich verder kunnen ontwikkelen.” Jehee trok uit zijn onderzoek meerdere conclusies, en formuleerde aanbevelingen voor de praktijk. Het volldige onderzoek kun je downloaden onderaan dit artikel. We lichten alvast drie van zijn waardevolle tips voor je uit.
1. Maak tijd en ruimte vrij voor de ontwikkeling van de zij-instromer
De startende zij-instromers zijn gemotiveerd voor een baan in het beroepsonderwijs om hun vakmanschap over te dragen en om bij te dragen aan de ontwikkeling van jongeren. Ze zien een baan als docent als mogelijkheid om zich te ontwikkelen. Het is een kans die ze in hun huidige baan soms niet krijgen, schrijft Jehee in zijn proefschrift.
“De eerste twee jaar is een geleidelijke invlechting van de beroepscompetenties met het beroep als docent heel belangrijk”, zegt hij in gesprek met Onderwijs van Morgen. Op die manier kan de startende docent binding ontwikkelen met het vak en de school. Uit het onderzoek bleek echter dat startende zij-instromers momenteel lang niet altijd de ontwikkelingsmogelijkheden krijgen die hen op papier zijn voorgehouden. “De focus van de school ligt meestal op het invullen van het lesrooster: er moet iemand voor de klas staan. De ontwikkeling van de zij-instromer heeft minder prioriteit”, verklaart de onderzoeker.
“Structurele begeleiding is nodig, want anders voer je je vak uit op basis van trial en error. Dat is een moeilijk leerproces dat onnodig veel tijd kost. Daarbij is het ook belangrijk dat er naast het lesgeven tijd en ruimte is voor andere onderwijstaken, zoals studenten begeleiden en onderwijs ontwikkelen met collega’s. Op die manier ontstaat er volwaardig docentschap in plaats van het opvullen van een vacature. En dat is nodig om startende docenten te behouden.”
2. Blijf in contact met startende docenten: wat heb jij nodig?
Volgens Jehee begint het binden van startende zij-intromers bij henzelf. “Om hen gaat het uiteindelijk. Zij weten heel goed welke middelen ze nodig hebben om zich te kunnen ontwikkelen als startende docent, en dus ook wat de redenen zijn om weer weg te gaan uit het onderwijs. Als je eventuele uitstroom voor kunt zijn, dan ben je spekkoper.”
Als voorbeeld van hoe scholen het binden van startende docenten kunnen vormgeven, haalt Jehee een deelnemend ROC aan.
Workshops en een buddy-systeem
In 2021 startte de hrm-afdeling een onboardingprogramma. Een programma dat is opgezet om de nieuwe docenten een ‘warm welkom te bieden en een goede start te geven in de instelling’. Hiermee hoopt de instelling startende docenten te behouden.
Het programma bereidt beginnende docenten voor op het (volwaardig) docentschap in het mbo, inclusief het behalen van de noodzakelijke bevoegdheid. Ook laat het hen kennismaken met de schoolcultuur en motiveert het hen om cultuurdragers te worden. Er is daarnaast een introductiebijeenkomst en er zijn trainingen en workshops over onder andere pedagogisch-didactisch handelen en het 4C/ID-model, een hulpmiddel om op een systematische en wetenschappelijk onderbouwde manier een onderwijsprogramma te ontwerpen. Ook is er begeleide intervisie in groepen ‘nieuwkomers’ en coaching door peerdocenten. Ieder onderwijsteam zet buddy’s in: ervaren collega’s die als eerste vraagbaak optreden voor de nieuwe collega en hen wegwijs maken binnen het team en organisatie.
3. Wissel vacatures uitzetten af met proactief werven
Naast het uitzetten van vacatures, is er nog een andere, proactievere manier om docenten te werven binnen het mbo, stelt Jehee. “Het dringt steeds beter door dat we de school niet als gesloten vesting moeten zien, maar een open instelling binnen het werkveld waarbij de belangen twee kanten op werken”, zegt hij. Als voorbeeld noemt Jehee de Centra voor Innovatief Vakmanschap (CIV), plekken waar organisaties uit de regio en het onderwijs (studenten en docenten) elkaar treffen. “Het opleiden van goede vakmensen is een wederzijdse verantwoordelijkheid en op zo’n manier zie je dat de relatie tussen het werkgeverschap en het onderwijs verstevigt. Goede vakmensen komen dan in contact met de mbo’s en worden uitgenodigd om les te geven op het mbo. Potentiële zij-instromers worden op deze manier proactief benaderd, in plaats van dat ze moeten solliciteren.”
Conclusie
Michel Jehee’s onderzoek aan de Open Universiteit brengt een cruciale uitdaging in het mbo aan het licht: het snelle vertrek van startende zij-instromers, dat bijdraagt aan het lerarentekort. Zijn aanbevelingen benadrukken het belang van structurele begeleiding, ontwikkelingskansen, en een sterkere verbinding met de schoolgemeenschap om deze docenten te behouden. Deze inzichten bieden niet alleen een oplossing voor het behoud van zij-instromers in het mbo, maar benadrukken ook het belang van investeren in docentenwelzijn en professionele ontwikkeling voor het algehele succes van het onderwijs.
Lees het hele onderzoek van Michel Jehee in zijn proefschrift Docenten boeien & binden: startende zij-instromers in het mbo. Heb je vragen over het proefschrift? Mail dan naar michel@jehee.nu.
