Het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) heeft prestatiedruk bij Nederlandse middelbare scholieren hoog op de agenda staan. Kan ik aan de verwachtingen van de maatschappij, mijn ouders en mijzelf voldoen? Steeds meer leerlingen ervaren een constant gevoel van stress. Janouke van Meerveld, voorzitter van het LAKS en 5 vwo-leerling, vertelt ons er meer over: ‘Al op de eerste schooldag na de zomervakantie kwamen er klachten binnen van leerlingen die stress ervaren.’ Wat kun jij als docent doen? Janouke deelt tips!
Succes op school bepalend voor de toekomst
In het schooljaar 2019-2020 is het LAKS gestart met het in kaart brengen van de prestatiedruk bij Nederlandse middelbare scholieren. Er lijkt een ongezonde focus te liggen op toetsen en cijfers. Geen verrassende uitkomst. Benieuwd wat er verder uit het onderzoek is gekomen? Dat lees je in het kader hieronder.
Onderzoek naar prestatiedruk
Samen met onderzoeksbureau Onetwentyone heeft het LAKS een verkennend onderzoek naar prestatiedruk gedaan. Twee interessante punten uit het onderzoek vatten we hieronder samen:
Leerlingen ervaren prestatiedruk niet alleen op school, maar ook bij hun bijbaan of op de sportclub. Toch ervaren leerlingen prestatiedruk het sterkst en het vaakst op school. Dit komt waarschijnlijk doordat leerlingen het idee hebben dat succes op school hun toekomst bepaalt. De grote hoeveelheid aan toetsen zorgt voor de grootste druk.
Ook leerlingvolgsystemen zoals Magister waarin ouders alles kunnen zien, onrealistische verwachtingen en demotiverende resultaten zorgen voor stress bij leerlingen.
Alternatieve manieren van toetsing
De toetscultuur is dus één van de grootste veroorzakers van die prestatiedruk. ‘Er ligt een ongezonde focus op toetsen en cijfers. De rapportage Toetscultuur van het LAKS heeft veel ogen in onderwijsland geopend. En het heeft ook echt voor een verandering gezorgd in de manier van kijken naar toetsing: er is een discussie gaande. De rapportage is in 2021 gepubliceerd, maar het thema prestatiedruk is actueler dan ooit.’
Het LAKS pleit daarom voor alternatieve manieren om de ontwikkeling van leerlingen te evalueren: ‘In plaats van summatief toetsen, met een focus op cijfers, zijn wij voor formatief evalueren, waarbij de leerling centraal staat.’
Als docent prestatiedruk verminderen
Wat kun jij als docent doen om prestatiedruk in de klas te verminderen? Dat vroegen we Janouke. Volgens haar is het belangrijk dat docenten aansluiten bij de behoeften van leerlingen.
‘Ik begrijp dat het lastig is, want docenten hebben natuurlijk een heel veeleisende baan. Maar de eerste stap die je naar mijn mening kunt zetten is van het digibord wegstappen en vragen: ‘Waar hebben jullie op dit moment behoefte aan? Willen jullie dat ik de breuken nog een keer uitleg of zal ik verder gaan naar het volgende hoofdstuk?’ Misschien heeft de helft van de klas meer uitleg nodig. Dan ga je eerst met die helft aan de slag. Daarna kun je kijken waar de rest van de klas behoefte aan heeft. Ik denk dat je met dat stukje maatwerk veel druk kunt weghalen bij leerlingen. Je zoekt aansluiting bij hun behoeften, waardoor leerlingen op een fijn tempo verder kunnen leren.’
Daarnaast kunnen docenten ook de manieren van toetsing goed overwegen. ‘Zijn er echt zoveel schriftelijke overhoringen nodig? En moet alles getoetst worden met een cijfer? Of kun je ook een formatieve vorm bedenken?’ Voorbeelden van formatieve toetsing zijn een klassikaal vraaggesprek, een opdracht of een digitale quiz. Zonder daar een cijfer aan te verbinden, maar bijvoorbeeld wel leertips.
Formatief toetsen met Test Jezelf
Een voorbeeld van een formatieve toetsingstool is Test Jezelf van Malmberg. Met Test Jezelf controleren leerlingen zelf per paragraaf of ze de lesstof beheersen. Hier krijgen ze geen cijfer voor. De vragen passen zich aan de leerling aan: als een leerling moeite heeft met een bepaald onderwerp of leerdoel, krijgt hij daar automatisch extra vragen over. Omdat een leerling geen cijfer krijgt voor de test, geeft het geen druk. Maar wél zelfvertrouwen, want je ziet hoe goed je al op weg bent. Je kunt Test Jezelf bij alle methodes van Malmberg gebruiken.
Jezelf mogen zijn
Als je op school zo veel stress en druk ervaart, dan neem je dat de rest van je leven mee. Veel leerlingen hebben op dit moment een werkhouding die niet gezond is. Janouke vertelt dat ze steeds meer faalangstreductietrainingen ziet. ‘Het is supergoed dat die trainingen er zijn voor leerlingen die dat nodig hebben. Maar het is jammer dát het nodig is. In het ideale onderwijssysteem zou er geen sprake moeten zijn van falen. Het is gewoon de manier waarop jij op dit moment aan het leren bent. Kan je überhaupt wel falen in een leerproces? Ik vind dat we naar een onderwijssysteem moeten waar je jezelf mag zijn en je eigen weg kan volgen.’
Prestatiedruk bespreekbaar maken in de klas?
Young Impact en psycholoog Thijs Launspach creëerden het lespakket #GoedGenoeg om prestatiedruk bespreekbaar te maken in jouw klas. Wil je hier meer over weten? Lees dan het artikel Zo kun jij prestatiedruk bespreekbaar maken in jouw klas.
