‘Taalvaardigheid begint met échte situaties’

Even voorstellen: Maak kennis met Bas van Eerd, Leraar Nederlands en adviseur taalbeleid en taalonderwijs

Taal is overal, maar hoe maak je het onderwijs écht betekenisvol voor leerlingen? Bas van Eerd, leraar Nederlands en taaladviseur, zet zich in voor samenhangend taalonderwijs. Tijdens het Nationaal Congres Basisvaardigheden deelt hij concrete handvatten om taal functioneler en relevanter te maken: ‘Het hoeft niet ingewikkeld te zijn – kleine aanpassingen maken al een groot verschil!’

Als je geen leraar Nederlands en taaladviseur was geworden, wat had je dan gedaan?

‘Ha, daar heb ik eigenlijk geen idee van! Misschien had ik wel een hotel in Frankrijk gekocht. Dat lijkt een totaal andere wereld dan het onderwijs, toch zit er een overlap in: je hebt steeds mensen voor je en wilt het beste voor ze regelen. Of dat nu een gast is die een kop koffie wil of een leerling die een onderwijsbehoefte heeft – je kijkt wie er voor je zit en wat diegene nodig heeft om een stapje verder te komen. Of dat nou is in plezier beleven, persoonlijke ontwikkeling of maatschappelijk meedoen.’

Wie of wat heeft jou geïnspireerd om je te specialiseren in taalbewust samenhangend onderwijs?

‘Dat begon al toen ik in de vroege jaren 2000 als docent Nederlands startte. Ik merkte dat het vak erg versnipperd werd aangeboden: apart een paragraaf leesvaardigheid, spelling en mondelinge taalvaardigheid. Leerlingen hadden er daardoor weinig plezier in, en ik zag zelf ook niet altijd het nut en de relevantie van wat we deden. Dat zette me aan het denken: hoe kan ik mijn onderwijs relevanter maken? Hoe zorg ik ervoor dat leerlingen snappen waarom het belangrijk is, nu en voor later? Het gaat erom dat je niet start bij losse taalregels, maar bij de situatie waarin taal gebruikt wordt: wat moet een leerling hier kunnen? En welke taaltaken horen daarbij?’

‘Stel, een leerling heeft een broek gekocht en na twee keer dragen gaat die stuk. Wat doe je dan?’

Kan je een praktijkvoorbeeld geven van hoe het wél werkt?

‘Stel, een leerling heeft een broek gekocht en na twee keer dragen gaat die stuk. Wat doe je dan? Ga je terug naar de winkel, bel je de klantenservice of schrijf je een e-mail? Dat is een perfecte situatie om in de klas na te spelen. Je kunt een klassengesprek voeren over de verschillende scenario’s: hoe formuleer je een klacht? Welke taal gebruik je? Op welke toon schrijf of spreek je? Kies je voor een beleefde of een directere aanpak? Misschien zoek je eerst online waar de winkel zit en wat klanten ervan vinden. Als je zo’n functionele taaltaak centraal stelt, verbind je meteen verschillende vaardigheden: lezen, schrijven, spreken en argumenteren. En leerlingen voelen direct waarom het nuttig is.’

Een manier om taal zinvol en relevant te laten zijn voor leerlingen is het koppelen van de leerstof aan functionele en betekenisvolle taaltaken, zei je. Is taal vaak dan niet zinvol of relevant?

‘Voor een leerling van 13 voelt dat niet altijd zo. Die denkt: “Ik hoef toch nooit een formele brief te schrijven? Dat doet een secretaresse later wel voor me.” Maar in de echte wereld komt taal op allerlei manieren terug. De kunst is om dat concreet te maken in het onderwijs. In alle gevallen moet taal aansluiten bij wat een leerling nodig heeft, zowel voor vervolgonderwijs als voor in de maatschappij. Ook digitale vaardigheden spelen daarbij een rol. ChatGPT is bijvoorbeeld een krachtig hulpmiddel, maar het vraagt om taalvaardigheid en kritisch lees- en schrijfgedrag. Ik gebruik het zelf ook, maar niet klakkeloos. Het beoordelen en bewerken van AI-gegenereerde teksten is juist weer een nieuwe, relevante taaltaak.’

‘Samenhangend taalonderwijs hoeft geen groot, abstract concept te zijn. Het zit ‘m juist in de kleine dingen.’

Je bent leraar Nederlands én adviseur taalbeleid en taalonderwijs – is het belangrijk om als adviseur nog voor de klas te staan?

‘Ja, zeker als je leraren opleidt of adviseert, is het belangrijk om zo nu en dan zelf voor de klas te blijven staan. Je moet voelen hoe het echt werkt. Op de lerarenopleiding leren studenten hoe het ‘moet’, maar in de praktijk is dat niet altijd uitvoerbaar. Veel lesvoorbeelden richten zich op vwo-klassen, terwijl de praktijk vaak anders is. Sta je stevig in je schoenen? Heb je je klas goed onder controle? Dan kun je spannende, vernieuwende dingen proberen. Maar in een klas waar dat lastiger is, blijft een docent sneller vasthouden aan hoe het altijd ging. En dat geldt niet alleen voor beginners: als je vijf, tien of dertig jaar lesgeeft op dezelfde manier, wordt het steeds moeilijker om buiten je comfortzone te stappen.’

Wat hoop je dat deelnemers vooral meenemen na het bijwonen van jouw sessie op het congres?

‘Dat ‘samenhangend taalonderwijs’ geen groot, abstract concept hoeft te zijn. Het zit ‘m juist in de kleine dingen. Je hoeft niet je hele methode om te gooien om al meer samenhang aan te brengen. Ik wil deelnemers laten zien hoe ze binnen hun bestaande aanpak toch ruimte kunnen vinden om taal betekenisvoller en functioneler te maken. Het draait om goed weten wat je doelen zijn en durven loslaten waar dat kan. Samenhang is vaak eenvoudiger dan het lijkt!’