Kent u de term ‘instabiel molecuul’? Uw leerlingen kennen en begrijpen het woord ‘instabiel’ en het woord ‘molecuul’ waarschijnlijk wel, maar dat betekent niet dat ze de complete term ook kunnen doorgronden.
Peter Broeder en Mia Stokmans, wetenschappers verbonden aan het Departement Cultuurstudies aan de Universiteit van Tilburg, hebben onderzoek gedaan naar de geletterdheidproblemen van leerlingen. Peter Broeder: “De problemen zijn zeer zorgelijk, en doen zich niet alleen voor bij het vak Nederlands, maar ook bij exacte vakken als scheikunde”.
Schooltaal
Docenten gebruiken een academische taal (of ‘schooltaal’) in de les die leerlingen niet begrijpen. Mia Stokmans: “Dit komt doordat docenten een bepaald geletterdheidniveau van hun leerlingen verwachten, waar de leerlingen in de praktijk ver onder scoren”. Het probleem is het grootst op basisscholen en op de onderbouw van het voortgezet onderwijs, en doet zich vooral voor bij meertalige klassen (een klas waarvan meer dan de helft van de leerlingen het Nederlands niet als moedertaal heeft). “Maar”, licht Stokmans toe, “bij eentalige klassen zijn de problemen ook in serieuze mate aanwezig”.
Straattaal
Het probleem is hardnekkig en kan niet worden opgelost door als docent het taalgebruik aan te passen aan dat van de leerlingen. “Je moet in het onderwijs nou eenmaal academisch taalgebruik hanteren om exacter aan te kunnen duiden hoe iets werkt of wat er moet gebeuren”, legt Stokmans uit. “En als docenten het niveau van de les gemakkelijker maken, beperkt dat leerlingen ook in het bereiken van een hoger niveau.”
Europees kerncurriculum
Het onderzoek is onderdeel van een groter Europees onderzoek, dat als doel heeft een Europees kerncurriculum voor lerarenopleidingen op te stellen. Hiervoor moest ook gekeken worden naar huidige opleidingen en nascholingen. Besteden zij genoeg aandacht aan de problemen in meertalige klassen? Stokmans: “Lerarenopleidingen scoren volgens docenten hierop gemiddeld een 1,7. Een zorgwekkende score, als je bedenkt dat de maximale score 5 is”. Daarnaast is uit het onderzoek gebleken dat de problemen in een meertalige klas niet minder worden als een docent veel ervaring heeft met het lesgeven aan multiculturele klassen of als hij of zij een nascholingscursus heeft gevolgd.
Wat nu?
Maar heeft nascholing dan helemaal geen zin? De onderzoekers vinden die conclusie iets te voorbarig. Zij vinden dat nascholing wel helpt, maar alleen als alle docenten van een school de cursus volgen. “De geletterdheidvaardigheden van de leerlingen gaan alleen dan omhoog als ze in verschillende vakgebieden worden toegepast, en niet alleen in het vak Nederlands.” Deze schoolbrede aanpak kan vervolgens doorgezet worden in een klankbordgroep, waarin docenten met elkaar kunnen praten over didactiek en over de problemen die ze ervaren. Daarnaast kunnen docenten diversiteit ook inztten als middel om lesstof te verduidelijken. Een Turkse jongen die goed Nederlands spreekt, kan een moeilijk Nederlands begrip bijvoorbeeld in het Turks uitleggen aan zijn Turkse vriendje.
Schrijfwijzer Taal
Voor vakdocenten en onderwijsmethoden is het van belang onderscheid te maken in taalniveau van instructies, leerteksten en bronteksten (bijv. artikelen of leesteksten). Omdat het taalgebruik de kennis en begrip van de inhoud niet in de weg mag staan heeft Malmberg samen met BureauTaal een Schrijfwijzer Taal voor auteurs ontwikkeld. Hierin staan algemene taalniveau-adviezen, maar ook adviezen per tekstsoort en voor elk taalniveau. De taalniveaus zijn gebaseerd op de niveaus van het Referentiekader Taal.
