Bijna een kwart van de leerlingen leest niet op het niveau dat nodig is op school. Zij komen steeds moeilijker mee in onze talige digitale maatschappij. Waar komt deze leesachterstand vandaan en wat kun je eraan doen als leerkracht? Dat vroegen we Ralf Beekveldt, directeur van Uitgeverij Eenvoudig Communiceren. Met boeken in eenvoudige taal maakt hij al bijna 30 jaar lezen toegankelijk voor mensen met een leesachterstand.
Minder tijd voor leesvaardigheid
Dat steeds meer kinderen en jongeren een leesachterstand hebben komt door allerlei soorten afleiding, denkt Ralf. ‘We vragen veel van kinderen. Niet alleen op school, maar ook als ouders en maatschappij. Zo is het curriculum op scholen uitgebreid ten koste van basisvaardigheden als lezen en schrijven. En na school zijn veel kinderen druk met muziekles of sport.’ Zo blijft er weinig tijd over om thuis bijvoorbeeld een boek te lezen. Tijd die wel nodig is om de vaardigheid van het lezen te oefenen en zo bij te houden en te verdiepen.
Beeldscherm bevordert leesachterstand
Ook zitten kinderen al steeds jonger achter een beeldscherm. De schermcultuur zorgt voor nog meer afleiding, maar biedt ook een kans om te lezen. ‘Helaas is dit oppervlakkig lezen,’ zegt Ralf. ‘Snel consumeerbaar, snel wegklikbaar. Daar bouw je geen diep begrip van taal mee op.’ En dat begrip heb je als kind wel nodig voor de toekomst.
Slechte start op de arbeidsmarkt
Want de arbeidsmarkt staat, nu meer dan vroeger, bol van de taal. ‘Wie vroeger in de zorg werkte, deed een aantal taken met een handelend karakter. Dat is radicaal veranderd. Nu schrijf je ook roosters en rapporten en moet je instructies lezen. Dat is allemaal taal,’ noemt Ralf als voorbeeld. Door een leesachterstand is het ook lastiger om complexe problemen op te lossen. ‘Woorden zijn het cement van het denken,’ geeft de uitgever aan. ‘Kortademigheid in lezen is daarom kortademigheid in denken.’ En dat zet een kind, dat moeite heeft met lezen, op flinke achterstand.
De rol van het onderwijs
Het idee leeft dat, als kinderen naar school gaan, de leesachterstand zich vanzelf oplost. Maar uit rapporten van de onderwijsinspectie blijkt dat jongeren de scholen verlaten met gebrekkige schrijf- en leesvaardigheden. De oorzaak volgens Ralf: ‘Het onderwijs zit aan een leiband van regelingen, toetsen en verplichtingen. De regeldwang is enorm. Leerkrachten willen wel meer aandacht besteden aan leesvaardigheid, maar krijgen de kans niet. Zij moeten meer ruimte krijgen om hun lessen zelf vorm te geven. Hervorming van het systeem is nodig, maar we moeten ook maatschappijbreed kijken. We zijn allemaal verantwoordelijk voor deze situatie.’
Maak lezen laagdrempelig
Hoe je een leesachterstand aanpakt, is voor Ralf duidelijk: ‘Maak het lezen laagdrempelig met eenvoudige taal. Dat hoeft niet voor elk kind, maar in elk geval wel voor kinderen die moeite hebben met lezen.’ Dit is precies wat hij met zijn uitgeverij al 30 jaar doet door kranten en boeken in eenvoudige taal te maken voor iedereen die niet zo goed kan lezen. En hoe pak je dat aan? ‘Door bij de lezers niet te veel voorkennis te veronderstellen en de verhaallijn altijd helder te maken. Je moet in een eenvoudige tekst niet teveel hooi op je vork willen nemen. Ook houden we de opbouw en grammatica eenvoudig, maar we blijven weg van jip-en-janneketaal. We nemen onze lezers serieus.’
Eenvoudige taal: oplossing of oorzaak van het probleem?
Maar ondermijn je met eenvoudige taal niet juist het taalbegrip van de lezer? ‘Het tegendeel!’, zegt Ralf. ‘Je bereikt met eenvoudige taal juist de leerlingen die weerstand hebben tegen lezen, omdat complexe teksten nog te lastig zijn. Door boeken te ‘hertalen’ naar eenvoudige taal maken we lezen juist toegankelijk voor hen. Het zelfvertrouwen moet groeien door leeskilometers te maken.’ En dat lukt alleen met leesmateriaal waarmee je uit de voeten kunt.
Zo krijg je jongeren en kinderen weer aan het lezen
Kinderen en jongeren met een leesachterstand gaan pas lezen als zij het zelf leuk vinden, maar juist als je moeite hebt met lezen ontbreekt dit plezier. Hoe pak je dat als leerkracht aan? ‘Kijk naar de achtergrond van de leerling. Wat vindt hij of zij leuk? Misschien past iets over techniek beter dan literatuur. Of kijk eens naar initiatieven die er al zijn,’ geeft Ralf als tips. ‘Bijvoorbeeld scholen met leesuurtjes, organisaties die jongeren mee laten denken bij het schrijven van een boek of jongeren die online boeken bespreken, zoals BookTokker Noah.’
Leesboek als favoriet
Toch blijft het lezen van een leesboek voor Ralf de plezierigste manier om een leesachterstand weg te werken. ‘Leerlingen kunnen zich helemaal onderdompelen in nieuwe werelden en leren hoe taal gaat leven in een verhaal. Een goed boek trekt je door die bladzijdes heen. Dat heb je nodig om je plezier in het lezen te ontdekken. Door de funfactor verdampt de weerstand – dat is goud waard. Dat lukt vaak niet met een educatief boek.’
Hoe pak jij een leesachterstand aan in de klas?
