Aan deze lesopdracht zit een geurtje, dat moet ik toegeven. Maar het is ook een kans om ontzettend veel over je neus, je reukzenuwen en geuren te leren. In de video van TopDoks ontdekken Rachel en Elbert wie er beter kan ruiken, welke neus het dichtst in de buurt komt van die van een hond en hoeveel geuren we kunnen onderscheiden.
Bekijk de video (van het begin tot 6:30 min) en maak de vragen van toetsen-expert en biologiedocent René Westra!
Vragen
1. De mens hoort tot de microsmaten, dat zijn dieren die niet zo goed ruiken. Geef een voorbeeld van een dier dat tot de macrosmaten (goede ruikers) hoort.
2. Rachel vraagt of iemand met een grote neus beter kan ruiken dan iemand met een wat kleiner exemplaar. Het antwoord van Elbrich is ontkennend. Toch hebben macrosmaten een grotere neus dan microsmaten. Van welk onderdeel in de neus hangt het reukvermogen van een organisme af?
3. Iedereen heeft wel eens een periode dat hij of zij minder goed kan ruiken, meestal ten gevolge van een verkoudheid. Niet alleen het ruiken is minder, maar ook smaken het eten en drinken niet zo. Leg uit hoe dat komt.
4. In ‘Herinnering’, een korte, vroege tekst van de Franse schrijver Marcel Proust, loopt de verteller door de gang van Grand Hôtel T., waar hij logeert, terug naar zijn kamer. Een “verrukkelijke en zeldzame geur” die uit een van de openstaande deuren komt, maakt dat hij stil blijft staan. Die kamer moest wel aan een “uiterst beminnelijke persoon” toebehoren. Hij hoort een mannenstem, ziet een vrouwensilhouet, dat ook een mannelijke schaduw kan zijn. Is het een ‘hij’ of een ‘zij’? Wie behoort dit ‘parfum van de droefheid’ toe? Hij/zij blijft ambigu, is ongrijpbaar, niet te definiëren. De verteller voelt ‘verwarrende voorboden van de hartstocht’. In een paar pagina’s ontvouwt zich hier een wereld, opgeroepen door een geur, een parfum. Leg uit dat een geur zich veel moeilijker laat omschrijven en dus veel meer pagina’s nodig heeft dan een beeld of een geluid.
5. Een mens heeft zo’n vierhonderd verschillende receptoren in het neusslijmvlies. Er zijn echter veel meer verschillende geuren, meer dan een miljoen! Die geuren activeren namelijk meerdere receptoren tegelijk, doordat ze bestaan uit meerdere chemicaliën. Vrouwen ruiken beter dan mannen, zoals je zag bij de proeven met Rachel en Elbert. Ze kunnen beter vage geuren oppikken, verschillende geuren onderscheiden en identificeren. Behalve waarnemen, moet je een geur ook nog ‘beschrijven’ (zie vraag 3). Dat gebeurt in de hersenen. Bij vrouwen spelen twee effecten. Oestrogeen stimuleert de werking van de OSN’s (olfactory sensory neurons). En de reukkolf in vrouwelijke hersenen bevat veel meer neuronen, in clusters gelegen, dan de reukkolf in mannelijke hersenen. Leg uit hoe die twee effecten de geurwaarneming bij vrouwen versterken.
6. Tijdens zwangerschap, menstruatie en ovulatie verandert vaak de geurwaarneming van vrouwen. Daardoor kiezen ze vaak voor vreemde voedselcombinaties (ijs met augurken) of vinden ze geuren die voorheen neutraal waren, nu afschuwelijk. Cat Bohannon schreef in haar boek Eve over de evolutie van de vrouw. Daarin schrijft ze over de waarneming van een zwangere vrouw: “De geur van een sigaret kon eerst heel acceptabel zijn, maar nu lijkt het wel of iemand recht in je gezicht een scheet laat.” Waar vindt deze verandering van de geurwaarneming plaats?
A In de zintuigcellen in de neus
B In de zenuwcellen (OSN’s) naar de hersenen
C In het reukcentrum in de hersenen
7. Medici hebben namen bedacht voor verschillende vormen van kwalitatieve reukstoornissen. Dat zijn stoornissen waarbij de aard van waarnemen is veranderd: geuren worden anders, intenser of als onaangenaam ervaren. Welke naam past bij de waarneming van de zwangere vrouw in vraag 6?
A kakosmie: geuren worden als vies, onaangenaam ervaren
B parosmie: waarneming van geuren die er niet of in een andere aanwezig zijn, de betreffende persoon is zich hiervan bewust;
C pseudosmie: inbeelding van geuren onder invloed van hevige emoties
D fantosmie: geurhallucinaties
E agnosmie: het onvermogen om waargenomen geuren te benoemen
F hyperosmie: overmatige waarneming van geuren; geuren ruiken veel sterker dan normaal
8. Rachel is dan wel veel sneller op het chocoladegeurtraject dan Elbert, maar veel langzamer dan een hond zou zijn. Geef een voorbeeld van een situatie waarbij honden worden gebruikt om een geurspoor te volgen.
9. Via geuren weet je wat in jouw omgeving eetbaar is, gevaarlijk of giftig is, maar krijg je ook informatie over een mogelijke partner. Partners hebben namelijk ook een geur. Zweet bestaat uit water en zouten. Maar vooral onder de oksels en bij de liezen zit er wat extra’s in. Daar komen namelijk de zogenaamde apocriene zweetklieren voor. Daarmee zweet je naast water en zouten ook andere stoffen zoals vetten, aminozuren en hormonen uit. Als het zweet bij de apocriene zweetklieren wordt afgegeven, ontstaat een specifieke lichaamsgeur. Daar zijn de bacteriën op de huid verantwoordelijk voor. Het type bacterie bepaalt of die geur aangenaam is of niet. Ieder mens heeft een unieke verzameling van bacteriën op de huid. Die zijn te verdelen in een aantal groepen. Je hebt in de oksels bijvoorbeeld stafylococcen en corynebacteriën. De eerste bacteriesoort houdt de geurveroorzakers onder de duim. De tweede zet vetten, aminozuren en hormonen om in stinkstoffen. Vooral mannen produceren veel zweet op de genoemde plekken. De Zwitser Claus Wedekind deed met hen het ‘zweterige t-shirtonderzoek’. Hij verzamelde vrijwilligers, 49 vrouwen en 44 mannen. Ze waren geselecteerd op hun verscheidenheid aan MHC-gentypen. MHC-genen zijn een grote groep genen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van eiwitten uit het immuunsysteem.
Verschillende MHC-eiwitten beschermen tegen verschillende infectieziekten. In het zweet onder de oksels zitten ook onderdelen van MHC-eiwitten. De mannen kregen een schoon katoenen T-shirt en hen werd gevraagd dit in een open plastic zak te bewaren als ze het niet droegen. Ze droegen twee nachten hetzelfde T-shirt als ze sliepen. Ook werd hen gevraagd zich te onthouden van gekruid voedsel en andere activiteiten die de geur van de T-shirts kunnen beïnvloeden (bijvoorbeeld roken of met iemand anders in bed slapen). Ook kregen ze geurvrije deodorants. Ze bewaarden de shirts in open plastic zakken als ze die shirts niet droegen. Na de proefperiode werden de shirts in identieke dozen met een geurgat gestopt en werden de vrouwelijke vrijwilligers uitgenodigd om één voor één binnen te komen en aan de dozen te ruiken. Hun taak was om de geur van zes dozen op te snuiven en elk T-shirt te beoordelen op een schaal van 1-10, in termen van intensiteit, aangenaamheid en sexyheid. Er waren drie t-shirts met vergelijkbare MHC-eiwitten, en drie van mannen met verschillende MHC-eiwitten. Over het algemeen gaven de vrouwen de voorkeur aan de geuren van T-shirts die werden gedragen door mannen van wie de MHC-eiwitten anders waren dan die van henzelf.
Leg dit resultaat uit.
Antwoorden bekijken
Om de antwoorden te kunnen zien, moet je zijn ingelogd. Heb je nog geen account? Meld je dan nu aan! Het is GRATIS.
