Synesthesie is het vermogen om twee of meer zintuigervaringen te verbinden. Zo kunnen mensen kleuren zien bij muziek, of smaken proeven bij het zien van beelden. Biologiedocent René Westra vertelt je er alles over.
De pianiste Dorine Diemer ziet kleuren bij haar gespeelde noten. Ook fluitiste Elisabeth Suston heeft neurowetenschappers gefascineerd met haar vermogen om de intervallen tussen noten te proeven. Toen ze muziek ging studeren ontdekte ze dat ze niet alleen kleuren waarnam bij de tonen, maar bij bepaalde toonintervallen ook een bepaalde smaakgewaarwording had. Zo was een kleine secunde (een tooninterval van bijvoorbeeld een c naar een cis) voor haar zuur, een kleine terts (bijvoorbeeld van een c naar een es) zoutig en een kleine sext (bijvoorbeeld van een c naar een as) roomachtig. Sindsdien gebruikte ze die smaken om verschillende akkoorden te herkennen.
Robbert Dijkgraaf, onze minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, is ook een synestheet (iemand die dit vermogen heeft). ‘Voor mij is het volkomen vanzelfsprekend. Ik zie mijn hele leven al kleuren bij namen, cijfers, letters, dagen, landen en personen. Mijn vader had het ook. Het heeft een behoorlijk erfelijke component.’
Lutz Jäncke, een neurowetenschapper aan de Universiteit van Zürich, heeft gewerkt met musici met bijzondere eigenschappen. Om Sulstons unieke vermogen te testen, liet hij haar toonintervallen horen, terwijl hij tegelijkertijd haar tong bepaalde smaken aanbood. Soms was dat een voor haar passende smaak, soms een heel andere. Hij deed hetzelfde onderzoek ook bij vijf andere musici, zonder synesthesievermogen. Hij ontdekte dat Sulston de intervallen sneller herkende dan de andere proefpersonen als de aangeboden smaak bij haar synesthesievermogen paste. Maar was dat niet het geval, dan was ze veel trager dan de andere proefpersonen. Waar het vermogen vandaan komt, is nog niet bekend. De Amerikaanse neuroloog Richard Cytowycz vermoedt dat synesthesie ontstaat in het deel van de hersenen dat belangrijk is bij emoties.
Bekijk nu de video, en maak daarna de vragen!
Vragen
1. Wat was de hypothese van Lutz Jäncke bij zijn onderzoek aan Elisabeth Sulston?
2. Hiernonder zie je links een afbeelding met de getallen 2 en 5, zoals de meeste mensen die zien. Rechts dezelfde afbeelding, maar nu gezien door synestheten. Zij zien verschillende getallen in verschillende kleuren. Noem een mogelijk voordeel van dit vermogen van synestheten.
3. Hoe toon je aan dat, zoals Dijkgraaff zegt, er sprake is van een erfelijke component bij synesthesie?
4. Volgens de neuroloog Cytowycz speelt het deel van de hersenen dat belangrijk is bij emotie een rol. Hoe toon je dat aan?
5. Welke andere delen van de hersenen worden bij synestheten die kleuren koppelen aan muzieknoten geprikkeld?
6. Doe nu de Stroop test. Werk met twee jongens of twee meisjes. De een leest eerst de woorden links, de ander neemt de tijd op die hiervoor nodig is. Daarna de woorden rechts. Wissel daarna van rol en trek een conclusie over de leestijd van beide rijtjes woorden.
7. Onderzoek of koppels van twee jongens gemiddeld op andere waarden uitkomen dan koppels van twee meisjes.
8. Wat verwacht je als kleurenblinden de Stroop test doen?
Antwoorden bekijken
Om de antwoorden te kunnen zien, moet je zijn ingelogd. Heb je nog geen account? Meld je dan nu aan! Het is GRATIS.
