Wat kun je uit het DNA van iemand lezen?

DNA is eigenlijk de code die je cellen uitlezen om te weten hoe je lichaam moet functioneren. Het is ook mogelijk voor ons als mens om iemands DNA te lezen. Dat is wel behoorlijk ingewikkeld. Complexe technieken zijn er voor nodig om op basis van speeksel of bloed te kijken naar hoe ons DNA eruit ziet.

Bekijk de video met Marc en Eveline van Het LAB (Universiteit van Nederland) en beantwoord de vragen van biologiedocent en toetsen-expert René Westra!

Vragen

1. Hoeveel genen staan er eigenlijk ongeveer op het DNA van een mens? 

2. Marc en Eveline laten onderzoeken of ze voor bepaalde erfelijke ziektes drager zijn. Wat betekent dat voor hun genotype voor zo’n ziekte? 

A. Ze zijn dan allebei AA 

B. Ze zijn dan allebei Aa 

C. Ze zijn dan allebei aa 

3. Marc kan geen drager zijn voor een ziekte die op zijn X-chromosoom ligt, zoals kleurenblindheid of bloederziekte. Leg dat uit. 

4. Waarom is voor embryoselectie een IVF-behandeling nodig? 

DNA kan ook worden gebruikt om misdaden op te lossen. In Zweden werd in een forensisch lab onderzoek gedaan naar de herkomst van het DNA dat werd gevonden op een mes en een muts van de persoon die in 2004 in Linköping een vrouw en een jongetje vermoordde. Er was echter geen match met alle DNA-monsters in de databank van het lab. In 2020 werd een nieuwe techniek toegepast. Het gevonden DNA werd geüpload naar de genealogiedatabase FamilyTreeDNA en vergeleken met iedereen in die database. FamilyTreeDNA helpt particulieren om op basis van DNA hun stamboom te onderzoeken. Het resultaat was in dit geval een lijst met mensen die een deel van hun DNA gemeenschappelijk hadden met de onbekende moordenaar. Daarna begon het speurwerk dat genealoog (stamboomdeskundige) Peter Sjölund al meer dan 10 jaar doet – op basis van kerkregisters en overlijdensberichten helpt hij particuliere klanten om onbekende familieleden te vinden. ‘Ik heb in deze casus de stambomen van de mensen op de lijst in kaart gebracht tot het einde van de 18e eeuw, om te zien hoe ze met elkaar verwant waren,’ vertelde Sjölund. Zijn werk resulteerde in enorme stambomen met 600-700 mensen en hij slaagde erin om de gemeenschappelijke voorouders te vinden van alle mensen die hetzelfde DNA hadden als de moordenaar. De moordenaar moest dus zijn DNA ook van deze voorouders hebben gekregen. ‘Vanuit de voorouders van begin 19e eeuw ging ik nu weer vooruit in de tijd en zocht ik naar mannelijke nakomelingen die qua geboortedatum de dader konden zijn,’ zegt Sjölund. ‘Ik vond negen mannen. De laatste stap was om hun familiegeschiedenis terug te traceren, om te zien wie van hen verwant was aan alle profielen op de lijst die deels hetzelfde DNA hadden als de moordenaar.’ Uiteindelijk bleven er twee mannen over: een tweeling. De eerste van de twee die door de politie ondervraagd werd, bekende vrijwel onmiddellijk dat hij de dader was. 
5. Waaruit weet je zeker dat de dader een man moest zijn? 

6. Waarom moest de database toestemming vragen aan haar deelnemers om de gegevens voor deze nieuwe toepassing te gebruiken? 

7. In Nederland wordt deze techniek nog niet toegepast, maar wel een techniek waarbij een zo groot aantal mensen in de omgeving van de plaats delict wordt gevraagd om vrijwillig DNA af te staan. Zoek een voorbeeld op waarbij die techniek is toegepast. 

8. Leg uit waardoor de eerstgenoemde techniek tot meer treffers leidt dan de tweede.