Iedereen kent ze: testjes in vrijetijdsbladen waarin je een aantal vragen beantwoordt en waar een score uitkomt die iets over jou zegt. Om de vragen te kunnen beantwoorden moeten we nadenken over onszelf – liefst op een eerlijke manier. Die zelfreflectie is ook in het onderwijs gemeengoed aan het worden.
Een uitgebreide versie van dit artikel verscheen eerder in Toets! magazine 5. Lees hier het gehele artikel.
Scholen stellen hun leerlingen graag centraal en zoeken naar manieren om hun onderwijs zoveel mogelijk te laten aansluiten aan de behoeften van iedere leerling. Dat bereik je onder andere door de leerling meer regie te geven over de leerweg die hij of zij bewandelt (terwijl de leraar structuur en veiligheid bewaakt) en hem meer inzicht te geven in de groei die hij of zij doormaakt. Zoals gezegd speelt zelfreflectie hierbij een belangrijke rol en een minder alledaagse toetsvorm die dit proces kan ondersteunen is zelfbeoordeling.
Bewustwording van het eigen handelen
Bij het maken van een zelfbeoordelingstoets kijken leerlingen kritisch naar zichzelf en reflecteren ze op hoe zij in een bepaalde periode of in relatie tot een bepaalde opdracht hebben gehandeld. De bewustwording van hun eigen handelen is erg belangrijk bij deze zelfreflectie. Hoe heb ik het gedaan? Wat vind ik ervan? En hoe zou ik het volgende keer beter kunnen doen? Volgens Eveline Crone, hoogleraar Ontwikkelings- en Onderwijspsychologie bij het Instituut voor Psychologie aan de Universiteit Leiden, wordt de vraag naar hoe je leerlingen gemotiveerd houdt om te leren steeds belangrijker. Zij geeft aan dat reflectie en jezelf leren kennen belangrijke aspecten zijn als het gaat om het onderwijs van de toekomst.
Wanneer kun je zelfbeoordelingen inzetten?
Maar kunnen leerlingen zichzelf wel beoordelen? Volgens onderzoek van Elias, Vermeer en Hart uit 2005 zijn leerlingen rond de leeftijd van 12 jaar goed in staat om vragen te beantwoorden over hun eigen persoonlijkheid. Volgens Harter zou je zelfs met kleine aanpassingen zelfbeoordelingen al kunnen toepassen in het kleuteronderwijs. Voorop staat dat de vorm waarin je zelfbeoordeling toepast vrij bepalend is voor de geschiktheid van het instrument. Het geven van sociaal wenselijke antwoorden is bijvoorbeeld erg verleidelijk.
Betrouwbare antwoorden
Zelfbeoordeling kan leiden tot het geven van sociaal wenselijke antwoorden. Antwoorden waarvan de leerling denkt dat die het beste zijn. Dat zijn geen betrouwbare antwoorden: ze geven niet weer wat je eigenlijk wilde meten. Het is de kunst om dit risico te beperken. Het ene onderwerp zal gevoeliger zijn voor het sociaal wenselijk beantwoorden van de vragen dan het andere onderwerp. Zo zal een vraag die gaat over hoe aardig je tegen klasgenoten doet meer sociaal wenselijk ingevuld worden dan bijvoorbeeld de vraag hoe goed je Engelse woordjes kent.
Focus op het leerproces
We concludeerden zo-even dat het belangrijk is dat leerlingen naar zichzelf kijken, reflecteren op zichzelf en daarvan leren. Bij dat onderwijsdoel hoort een vorm van zelfbeoordeling die zich meer richt op het leerproces, dan op de uitkomst van dat leerproces: liever vragen hoe je de voorbereiding op een bepaald proefwerk hebt gedaan en hoe dat de volgende keer beter kan, dan vragen of de leerling drie kenmerken zou kunnen noemen van een land dat behoort tot de EU.
Voor- én achteraf inzetten
Een zelfbeoordeling kan ook ingezet worden als inschatter vooraf: hoe goed denk je dat je de te toetsen stof kent? Heb je alle kennis en kunde voldoende in je hoofd of zijn er nog onduidelijkheden en leemten die je zou kunnen verhelpen? Welke manier zou daarvoor het meest geschikt zijn en hoe en wanneer ga je dat aanpakken?
In de FeedbackWijzer van Bureau ICE worden ook zelfbeoordelingsvragen gesteld. Een leerling kan na het maken van een toets zelf invullen welke onderdelen goed of minder goed gingen. Ook kan hij aangeven hoe hij de toets voorbereid heeft en wat hij de volgende keer anders gaat doen. Hiermee krijg je niet alleen een toetsuitslag maar ook feedback waarmee de leerling zelfsturing kan aanbrengen in zijn eigen leerproces.
Zet jij zelfbeoordeling in als leermiddel? Hoe pak je dat aan? En levert het de gewenste resultaten op? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
