‘De meest invloedrijke factor voor leren is dat wat de lerende al weet’, schreef de Amerikaanse onderwijspsycholoog David Ausubel in 1968. Hiermee bedoelde hij dat als we effectief iets willen leren, we nieuwe kennis moeten ‘ophangen’ aan wat we al weten. Dus aan de kennis die al in ons langetermijngeheugen zit: onze voorkennis. Als een jas aan een kapstok. Hoe werkt dat precies en hoe activeer je de voorkennis van je leerlingen in je lessen?
Ausubel legt in zijn theorie uit dat kennis als een organizer in onze hersenen zit, in de vorm van mentale schema’s. Deze zijn geordend van algemeen en abstract naar specifiek en concreet. Wanneer je bijvoorbeeld de Europese hoofdsteden uit je hoofd leert, voeg je die kennis toe aan je mentale schema met topografische, en dus bredere, kennis. Dit schema wordt vervolgens aangepast, waardoor je een breder begrip krijgt van topografie in het algemeen. Dit helpt je vervolgens weer om nieuwe kennis beter in perspectief te plaatsen en te onthouden. Leren is dus een wisselwerking tussen dat wat je leert en dat wat je al weet.
Voorkennis activeren
In de klas hebben niet alle leerlingen dezelfde voorkennis, wat van invloed is op de manier waarop ze jouw lessen oppikken. Het is daarom belangrijk om daar als docent iets mee te doen, schrijft didactisch expert Jan Royackers in zijn boek Meester in lesgeven. ‘Voorkennis activeren kan op heel uiteenlopende manieren. Het kan in enkele seconden tijd, maar het kan ook behoorlijk uitgebreid’, schrijft hij. ‘Een handige tip die ik zelf leerde tijdens een nascholing: selecteer drie à vier manieren die voor jou goed werken en hanteer deze afwisselend. Je kunt deze ingrepen ook in een verdere fase in de les toepassen, wanneer je bijvoorbeeld net instructie hebt gegeven en wilt checken of alle leerlingen nog mee zijn.’
Handige opdrachten
Enkele oefeningen die Royackers noemt zijn de ‘one minute paper’, ‘korte quizvragen’ en de ‘mindmap’. Bij de ‘one minute paper’ laat je leerlingen één minuut lang alles opschrijven wat ze nog weten over de vorige les. Een andere manier is het bedenken van een paar korte quizvragen over de vorige les. Laat iedereen antwoorden in een online tool of met handopstekingen. Of laat alle leerlingen een mindmap maken met alles wat ze al weten over een bepaald thema. Op deze manieren kun je inventariseren hoe ver iedereen is met de lesstof, zodat je daarop kunt voortbouwen, aldus Royackers.
Mooi startmoment
Conny Derckx – van Doorn, docent 4 havo op het Blariacumcollege in Venlo, besteedt aan het begin van ieder schooljaar aandacht aan het activeren van de voorkennis. “Ik laat de leerlingen een diagnostische leestoets maken om te zien op welk niveau ze zitten”, zegt Conny. “Zo weten we waar iedereen staat aan het begin van het jaar. Ik vind het een mooi startmoment voor de leerlingen en voor mezelf.” Die leestoets toetst echter niet álle belangrijke onderdelen uit de onderbouw, zoals grammatica. Sommige struikelpunten kwamen daardoor alleen ter sprake als de leerling er zelf mee kwam, aldus de docent.
Alles in één
Sinds dit jaar gebruikt Conny de module Getting started onderdeel van Of Course de lesmethode Engels havo/vwo bovenbouw van Malmberg. Leerlingen kunnen aan het begin van de bovenbouw (begin leerjaar 4) een instaptoets maken. Met deze pre-test toets je de belangrijkste grammatica onderdelen uit de onderbouw en het leesniveau dat ze begin bovenbouw nodig hebben om met Of Course verder te kunnen. Liggen je leerlingen niet op schema? Dan kunnen zij extra oefenen met een remediërende module met aanvullende oefeningen.
Werk aan de winkel
“Zo’n volledige manier van toetsen is nieuw voor mij, maar ik vind het heel erg fijn. De leerlingen werden meteen geactiveerd en er ontstond een sfeer van ‘het jaar is begonnen, we moeten aan de slag’. Het deed iets met ze”, zegt Conny. Ook voor de docent is de pre-test een goed begin van het jaar, vindt ze. “We hebben op 4 havo leerlingen die van 3 havo komen, maar ook die doubleren of van vmbo-t afkomen. Daar zitten verschillen in qua niveau en vaak moeten ze wennen aan een nieuwe methode”, zegt ze. “Ik wil iedereen gelijk kunnen trekken en laten weten wat er wordt verwacht.”
Conny heeft drie lessen besteed aan het toetsen en activeren van de voorkennis en het bespreken daarvan. “Veel leerlingen gingen daarna met elkaar in gesprek en vonden het een eye opener aan het begin van het jaar. De meesten hadden verwacht wat ze lieten zien, ook als het wat minder ging. Maar er zijn ook leerlingen die schrokken van hun resultaten en nu beseffen dat ze werk aan de winkel hebben.”
