Overstromingen, bosbranden, smeltend ijs: allemaal griezelige gevolgen van klimaatverandering die ons met de neus op de feiten drukken. De toekomst is in gevaar. Driekwart van de kinderen en jongeren maakt zich zorgen hierover: wat staat hen te wachten en kunnen zij iets doen? Met de volgende tips hou je de moed erin, zonder de waarheid te verbloemen.
Tijdens de klimaattop in Egypte afgelopen maand ging de Volkrant op bezoek bij jongeren over de hele wereld. In de veelzeggende reportage Klimaatjongeren vertellen de tieners wat de klimaatcrisis doet met hun dagelijks leven. Emil uit Peru vreest voor de gletsjers in de bergen, Faith uit het Britse Yorkshire ziet hoe haar kustplaatsje langzaam onderloopt en Iris uit het Limburgse Gulpen weet niet of ze wel kinderen wil, nu de aarde in gevaar is.
Klimaatklever
Klimaatonzekerheid houdt het jonge brein behoorlijk bezig en een kwart ligt er zelfs wakker van. Die frustratie uit zich op verschillende manieren. Zo zijn er fanatiekelingen die zich vastlijmen aan overheidsgebouwen onder het mom ‘wij laten niet los’ – in Duitsland ‘Klimakleber’ (klimaatklever) genoemd. Anderen beklimmen politieke podia zoals de Nederlandse VN-jongerenvertegenwoordigers Aoife Fleming en Dennis Jansen.
Het antwoord is ‘ja’
Het grootste gedeelte van de jongeren pakt het echter niet op z’n Greta Thunbergs aan, maar gaat met vragen naar een ouder of leerkracht. Dat brengt ons bij een volgend vraagstuk: wat antwoord je als volwassene op de vraag of de wereld vergaat? Zeker als het antwoord eigenlijk ‘ja’ is.
Expert Tom van Yperen van het Nederlands Jeugdinstituut schreef daar dit jaar het essay Opvoeden in een opwarmend klimaat over. Daarin komt een belangrijk middel tegen klimaatstress aan bod: jongeren een hoopvol handelingsperspectief bieden. Leerlingen goed informeren over klimaatverandering en dus alleen kennis voorschotelen, is namelijk niet genoeg, schrijft Van Yperen. Een slecht idee zelfs, want dit zou een gevoel van hulpeloosheid en pessimisme in de hand werken. Kinderen en jongeren hebben een onderzoekende houding nodig, waarbij ze kritisch naar hun eigen denkpatronen kijken, optimistisch durven denken en het gevoel hebben dat ze iets kunnen doen om met elkaar het probleem te verbeteren, aldus Van Yperen. Het is aan opvoeders om hen deze houding aan te leren, maar ook om er zelf voor open te staan. In de literatuur noemen ze dit ‘de pedagogiek van de hoop’.
Je kunt het dus zo zien: al die uitdagende klimaatkennis gaat een eigen leven leiden zonder een stevige emotionele en praktische basis. Stress en gevoelens van machteloosheid kunnen dan het gevolg zijn. In het essay lees je meer over het hoopvol handelingsperspectief en wat dit betekent voor leerkrachten, ouders en andere opvoeders.
Drie tips om hoopvol met duurzaamheid bezig te zijn in jouw klas
1. Ga met je leerlingen op zoek naar alternatieve scenario’s voor de toekomst. Die scenario’s kunnen bijvoorbeeld gaan over vragen als: hoe ziet een CO2 -neutrale toekomst eruit? Wat is daarin het beeld van een duurzame stad? Welke voorbeelden zijn daar nu al van?
- Koppel duurzaamheidsvraagstukken aan gebruiksvoorwerpen die voor jouw leerlingen belangrijk zijn, zoals hun smartphone. Waar komen bijvoorbeeld de materialen daarvoor vandaan, wat betekent dit voor het milieu en hoe is de invloed op dat milieu te verkleinen?
- Haal duurzaamheid uit de doemdenk-sfeer. Duurzamer leven is namelijk een zoektocht: spannend, maar ook een kans voor creativiteit, experimenteren en ondernemen. Er moet ruimte zijn om oplossingen te bedenken, uit te proberen en daarvan te leren. Welke ondernemingen zijn bijvoorbeeld in de regio flink aan het verduurzamen? Wat komen ze allemaal tegen en hoe lossen ze dat op? Welke inspirerende voorbeelden vinden we op internet?
Hier vind je lesmateriaal
Basisonderwijs
- TOOL onderzoeken leren in het basisonderwijs (groep 5-8). Voorbeeld over klimaatverandering
- Info en lesmateriaal voor het basisonderwijs van Groene Voetstappen
- De Energie(r)evolutie (groep 7-8). Lesmateriaal voor op school – NEMO Science Museum
- Het Instituut voor Natuureducatie (IVN) faciliteert direct of indirect natuur- en buitenonderwijs op vrijwel alle 7.000 basisscholen en bij een groot aantal basisscholen op het schoolplein.
- Stichting Arctic Explorer zet zich in voor natuurbehoud en duurzaamheid door het verzorgen van klimaateducatie in Nederland. Met Arctic Explorer ga je op VR-klimaatexpeditie in je eigen klaslokaal (ook voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs).
Voortgezet onderwijs
- De Wageningen Universiteit geeft ideeën voor het maken van een profielwerkstuk in het voortgezet onderwijs.
- De non-profit-organisatie Young Impact helpt bij het inspireren en activeren van leerlingen om onder meer aan de verbetering van het klimaat bij te dragen.
- Op EnergieGenie is materiaal te vinden voor vmbo, havo en vwo.
(bron: Nederlands Jeugdinstituut, essay Opvoeden in een opwarmend klimaat )
