Cultuurverandering is een diepgaand proces: de schoolcultuur bestaat uit het onbewuste gedrag dat teamleden met elkaar delen en de overtuigingen die daaraan ten grondslag liggen. Toch is cultuurverandering mogelijk. In dit artikel geven we concrete handvatten om tot een professionele schoolcultuur te komen.
Henk Galenkamp en Jeannette Schut werken sinds 2010 samen als trainers en coaches in het onderwijs. Ze schreven onlangs het Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag (Uitgeverij Pica). Wil je het boek winnen? Doe dan mee met de prijsvraag, zie onderaan dit artikel.
‘Ik voel me niet veilig in dit team’ is een opmerking die wij tijdens ons werk op scholen regelmatig horen. Of: ‘Er is een tweespalt in dit team tussen de oudgedienden en de jongere generatie’. Beide uitspraken zijn symptomen van een niet-professionele schoolcultuur. Het effect is steevast dat het welbevinden van medewerkers afneemt. Bovendien komen de opbrengsten van het onderwijs op deze scholen onder druk te staan.
Een definitie
Door cultuur terug te brengen tot het (zichtbare en hoorbare) gedrag in de school – inclusief de effecten hiervan op collega’s, leerlingen en ouders – hebben we een instrument in handen om de schoolcultuur te professionaliseren. In ons handboek beschrijven we dat gedrag professioneel is als het:
- Bijdraagt aan de doelen van de school
- Leidt tot toename van welbevinden van jezelf
- Leidt tot toename van welbevinden van anderen
Gedrag dat strijdig is met deze drie criteria wordt in een professionele cultuur (op vriendelijke én duidelijke wijze) effectief begrensd: ‘Zo doen we dat hier niet!’ Uitdrukkelijk gaat het hier om al het gedrag van alle volwassenen in en rond de school. Als dit gedrag professioneel is, is er een basis om goed onderwijs te realiseren.
Kadermodel
Om de schoolcultuur te professionaliseren, is het belangrijk te focussen op drie aspecten: de koers (missie/visie), de omgangscultuur en de ontwikkeling. Dit visualiseren we in het zogeheten Kadermodel, dat centraal staat bij de opbouw van een professionele schoolcultuur:
Koers van de school
Een heldere koers (missie/visie) fungeert als een richtlijn voor het gedrag in de school. Hierover gaat het in de eerste regel van de definitie van een professionele schoolcultuur. Deze koers dient helder te worden gemaakt, in samenspraak met alle medewerkers van de school. Zo ontstaan duidelijkheid en betrokkenheid.
Omgangscultuur
De manier waarop volwassenen (teamleden, directie, bestuur, ouders) in en rond de school met elkaar omgaan, is cruciaal voor de mate van professionaliteit binnen de schoolcultuur. Zeker wanneer er in de geschiedenis van de school oud zeer is ontstaan, zijn er vaak disfunctionele gedragspatronen aanwezig.
Voorbeelden van oud zeer zijn: falend leiderschap (bijvoorbeeld te autoritair, te lief, verwaarlozend), een ernstige gebeurtenis of een ongewenste fusie. Dergelijke gebeurtenissen of omstandigheden knagen aan het welbevinden van alle betrokkenen en hebben invloed op het gedrag. Regel twee en drie van de hierboven genoemde definitie gaan over het welbevinden. Het is cruciaal om oud zeer bespreekbaar te maken, zodat gedrag kan veranderen.
Begrenzen van gedrag
‘Wat doe je wanneer je in de school gedrag tegenkomt dat niet professioneel is?’ is dan de centrale vraag. Ons antwoord is klip en klaar: dat gedrag dient gestopt te worden, anders is de boodschap dat dit gedrag akkoord is. Het wordt dan onderdeel van de schoolcultuur.
Hier ligt de grootste uitdaging voor schoolleiders en leraren: hoe begrenzen we het gedrag van een collega zodanig dat de relatie behouden blijft? Dit vraagt een sterk onderscheid tussen de persoon en zijn gedrag. In ons handboek noemen we dit ‘het hanteren van constructieve boosheid’ en geven we hiervoor concrete handreikingen.
Een kwestie van doen
Om de cultuur van de school te professionaliseren is het niet voldoende er alleen over te praten. Het vraagt van alle medewerkers een nieuw handelingsrepertoire. Training in teamverband is hiervoor vaak noodzakelijk. In ons boek staan veel suggesties voor de invulling daarvan beschreven.
Hoe professioneel is jouw gedrag? En wat is jouw bijdrage aan een professionele schoolcultuur? Laat een reactie achter via onderstaand reactieformulier.
