Onderzoekend leren is een actieve leervorm waarbij leerlingen kennis en vaardigheden verwerven door – meestal gezamenlijk – betekenisvolle problemen op te lossen. Bijvoorbeeld door middel van praktijkonderzoek of een experiment. Bij dit proces speelt de docent een sleutelrol. Maar hoe zorgt u ervoor dat het onderzoekend leren zowel voor u als uw leerlingen een succeservaring wordt?
Duidelijkheid
Het NRO deed in 2014 een reviewstudie naar de rol van de docent bij onderzoekend leren. Op basis daarvan verscheen de publicatie ‘Beter leren door onderzoek: Hoe begeleid je onderzoekend leren bij leerlingen?’. De eerste les? Maak duidelijk wat u van uw leerlingen verwacht:
In een van de onderzochte literatuurstudies doet een docent dat door steeds in vier fasen een transitie te maken naar onderzoekend leren en weer terug naar haar traditionele lespraktijk. In de voorbereidende fase introduceert de docent een nieuw concept d.m.v. instructie. Zo beschikken leerlingen over voldoende kennis om te kunnen beginnen. In de volgende fase maakt de docent haar veranderde, begeleidende rol duidelijk. Daarna gaan de leerlingen op onderzoek uit en de laatste fase bestaat uit een transitie ‘terug’ naar de traditionele lespraktijk. Bijvoorbeeld door met een test na te gaan wat leerlingen ervan hebben geleerd.
Gezamenlijk denken
Op een school in Hong Kong pakten ze het anders aan. Daar werd het ‘Knowledge Creation Contract’ geïntroduceerd, waarin de doelen en waarden van onderzoekend leren – zoals ‘een onderzoeker is open-minded’, ‘avontuurlijk’ en ‘reflectief’ – zijn vastgelegd. De leraar liet leerlingen discussiëren en brainstormen over hoe ze die kenmerken kunnen laten zien in de klas. Zo raakten ze gewend aan de nieuwe structuur en cultuur in de klas. Een cultuur waarbij gezamenlijk denken normaal is.
Inclusief taalgebruik
Ook uw positionering tijdens het onderzoeksproces is cruciaal: u heeft niet alleen een begeleidende rol, maar fungeert ook als mede-onderzoeker. Dat heeft een positieve invloed op de manier waarop leerlingen het onderzoekend leren ervaren. ‘Inclusief’ taalgebruik speelt daarbij een belangrijke rol. Bijvoorbeeld ‘ons idee is…’ of ‘we hebben als groep besloten dat…’.
De mate van sturing
De mate waarin u het leerproces stuurt heeft gevolgen voor de leeropbrengst van de leerling. De onderzoekers onderscheiden leraargestuurd onderzoek, gezamenlijk gestuurd onderzoek en leerlinggestuurd onderzoek. Als leerlingen alleen de uitvoerders zijn van een onderzoek, dan is het leren minder effectief dan wanneer ze inspraak hebben op de manier waarop het onderzoek vorm krijgt. Veel docenten die beginnen met onderzoekend leren ontwikkelen dan ook een stijl waarbij gezamenlijk gestuurd onderzoek centraal staat.
Metacognitie: leren te leren
U doet er als docent goed aan uw leerlingen te begeleiden en ondersteunen in het ‘leren onderzoekend te leren’. Dat is, met name voor zwakke leerlingen, een effectieve strategie om een onderzoekende houding en denkwijze te cultiveren. Dat kunt u doen door bij iedere stap van het onderzoeksproces gerichte instructie te geven (zie afbeelding rechts). De begeleiding van de docent op het gebied van samenwerking moet gericht zijn op de interactie tussen leerlingen. ‘Bij goede samenwerking zijn leerlingen positief van elkaar afhankelijk, ze zijn individueel verantwoordelijk, zijn allemaal even betrokken en geven blijk van goede sociale vaardigheden’, aldus de onderzoekers.
Inhoudelijke gesprekken
Bij onderzoekend leren wordt het sociale aspect steeds meer benadrukt. Inhoudelijke gesprekken over het onderzoek – zowel tussen leerlingen als tussen de leerling en de docent – maken dan ook belangrijk deel uit van het proces. Op die momenten komen de opgedane kennis, interesses, twijfels en vragen van leerlingen naar voren. Aan u de taak dat proces te faciliteren. Op pagina 26 van de publicatie vindt u een tabel met verschillende gespreksactiviteiten en voorbeelden. Zo ziet u dat iedere aanpak het gesprek op een andere manier beïnvloed.
Wat vindt u het grootste voordeel van onderzoekend leren? En waar loopt u tijdens het proces geregeld tegenaan? Laat uw reactie achter via onderstaand reactieformulier.
