Je hoort veel over formatief toetsen. Dit wekt de indruk dat er zoiets bestaat als een ‘formatieve toets’. Maar geen enkele toets is qua eigenschappen formatief. Je kunt elke gewenste vraag of set vragen formatief inzetten. Het gaat erom wat je daarna met de informatie, die uit de toets komt, doet.
Sofie Faes is docent biologie onderbouw vmbo-t, havo, vwo op het Heerbeeck college in Best. Sinds 2015 is ze bezig met meer formatief handelen in haar lessen.
Wat maakt een toets formatief?
Het doel van een formatieve toets is om het leren verder te helpen. De informatie uit de toets wordt gebruikt om te beslissen wat de beste volgende stap is. De toets wordt niet gebruikt als beoordeling om belangrijke beslissingen zoals de overgang te onderbouwen. Er komt dus niks in elektronische leeromgeving (elo) te staan en idealiter wordt het alleen gebruikt voor de beslissing die op dat moment nodig is.
Waarom is een toets een handig middel?
Bepalen wat je al kent en kunt is moeilijk, voor iedereen en dus ook voor leerlingen. Het pijnlijke is dat zwakkere leerlingen zichzelf het meest overschatten. Een grafiek uit het onderzoek van Dunning en Kruger over dit onderwerp maakt dit goed zichtbaar.
Voortgang zichtbaar maken
Als je de informatie uit de toets wilt gebruiken om te beslissen wat een goede vervolgstap is in het leerproces, is het handig om dit in een oogopslag te kunnen zien. Dat maakt het makkelijker om het gesprek aan te gaan en het is voor de leerling zelf duidelijker waar zijn of haar knelpunten liggen. Ik koppel de vragen daarom aan leerdoelen. Deze schrijf ik het liefst bondig op, zodat er niet te veel tekst staat. Leerlingen kijken eerst de toets na met de leerdoelen bij de hand en kruisen op basis daarvan smileys aan.
Een tweede vorm is het kleuren van voortgangsbalkjes op basis van het aantal goede vragen per leerdoel. De leerling ziet zijn eigen voortgang door het aantal vragen, dat hij per leerdoel goed heeft beantwoord, in te kleuren. In deze opzet staat elk vakje voor een vraag.
Handelingsperspectief
Nu leerlingen kunnen zien waar het nog aan ontbreekt is, het belangrijk dat ze weten wat ze kunnen doen om beter te worden. Een leerling die dit niet weet zal eerder afhaken en niks doen. Een heldere vervolgstap draagt dus bij aan motivatie en een gevoel van competentie. Direct na de toets en evaluatie geef ik ze daarom de tijd iets te doen met de uitslag. Gevorderde leerlingen kunnen vaak zelf strategieën verzinnen. Ik let er echter wel op dat ze effectieve leer- en oefenstrategieën gebruiken. Voor meer beginnende leerlingen helpt het om structuur te bieden bij de vervolgstappen. Zo is er geen twijfel over wat de volgende stap is en kunnen ze meteen aan de slag. Je kunt bijvoorbeeld de volgende vier werkvormen inzetten:
- Samenvatting maken
- Zelf toetsvragen maken (voor een klasgenoot)
- Extra uitleg (van een klasgenoot)
- Mindmap maken
Als het niet meteen helder is waar de leerstof van dit doel staat, dan kun je dit erbij schrijven:
Kortom, zet formatieve toetsen in om samen met de leerling de volgende leeractiviteit te bepalen. Zo kan de leerling nog beter toewerken naar het beheersen van het uiteindelijke leerdoel.
Wil je weten hoe je klassikale vragen meer formatief kunt inzetten? Lees dan ook het artikel ‘Beter formatief evalueren’. Wil je meer lezen? Dit boek geeft een duidelijk en bruikbaar overzicht van wat belangrijk is bij leren en is gratis te downloaden op https://www.ou.nl/web/wijze-lessen.
Welke ervaring heb jij met formatief toetsen? Laat het ons weten via het reactieformulier.
