Veel lezers hebben gereageerd op het artikel over het drievoudige brein van de mens, dat bestaat uit het reptielenbrein, het zoogdierenbrein en het menselijke brein. De reacties op dit artikel hebben mij geïnspireerd een reeks van drie artikelen te schrijven over de effecten van het brein in de dagelijkse onderwijspraktijk.
De ethiek van het brein
Dit eerste artikel gaat over de ethiek van het reptielenbrein. In de volgende artikelen komt de ethiek van de andere twee breinen aan bod. Wat verstaan we onder ethiek? Vaak praten mensen over ethiek als ze zich met grote zaken bezighouden zoals goed en kwaad. Maar ook als ze discussiëren over hoe rechtvaardig een oorlog is? Volgens D. Narvaez, (2008) heeft ieder brein zijn eigen ethiek. De mens rechvaardigt dus zijn/haar handelen afhankelijk van het brein dat hij/zij inzet. Wanneer iemand bedreigd wordt zal diegene als vanzelf het reptielenbrein inzetten. Want, zoals we in het eerdere artikel over het drievoudige brein hebben gezien, streeft een reptiel vooral naar overleven.
De overlevingsdrang van Eva
Op YouTube kwam ik het bovenstaande filmpje tegen van een jonge Vlaamse collega, Eva Schoensetters. Zij doet verslag van haar eerste week als docente. Het is altijd leuk om eens een kijkje te nemen op een school over de grens. Zelf woon ik in Nederlands Limburg en ik weet dat veel Nederlandse leerlingen (ca. 13.000) dagelijks de grens over gaan om in Belgisch Limburg naar school te gaan. De Vlaamse scholen hebben de reputatie gedisciplineerder te zijn dan de Nederlandse. Bovendien is het aantal leerlingen per klas er kleiner. Terug naar Eva. Het is interessant haar gedrag te zien en haar woorden te horen. Maakt zij zich druk over haar vakkennis? Nee, ze is gediplomeerd en daar hoeft ze zich niet druk om te maken. Heeft ze het druk met voorbereiden? Dat wel, maar dat heeft vooral te maken met de hectiek van de eerste week. Ze moet haar weg nog vinden en komt dus tijd te kort. Wat we wel zien is heel primair. Om te kunnen overleven valt Eva terug op haar reptielenbrein en past ze de typische ethiek van dat brein toe. Wat houdt deze ethiek in? Volgens Panksepp, (1998) gaat het bij deze ethiek vooral om overleven en veiligheid. Als een reptiel in deze primaire doelen wordt gedwarsboomd, dan zal dit aanzetten tot angst en razernij.
Pikorde en het wij-gevoel
Het reptielenbrein is verreweg het oudste en krachtigste brein. Het wordt daarom het eerste ingezet. We zien dan ook dat collega Eva vooral op veiligheid is gefocust. Ze komt in een nieuwe rol een klas binnen. Ze wordt opgewacht door een twintigtal pubers. Die kennen haar niet en zij kent hen niet. Een bedreigende situatie. Hoe houd ik de klas rustig en ordelijk? Gaat me dat wel lukken? Vinden ze me aardig? Deze laatste vraag hoort eigenlijk bij het zoogdierenbrein dat in het volgende artikel aan de orde komt. Eva weet vanuit het reptielenbrein dat ze ‘de klas de baas moet zijn’. Reptielen kennen een pikorde. Bovendien moet ze de groep bijeen zien te houden: er moet een ‘wij-gevoel’ ontstaan. Slaagt Eva hierin, dan heeft ze de basis gelegd voor een goed en veilig leerproces waar respect en loyaliteit de sfeer beheersen. En dat, beste collega’s, zag Maslow al als de basis van een succesvolle leeromgeving. Ik verneem graag uw reacties.
