In het vorige artikel hebben we vooral naar de leerlingen gekeken zoals we die tegenkomen in het primair en het voorgezet onderwijs. We hebben ze gevolgd door de eerste stadia van bewustzijnsontwikkeling. We weten inmiddels dat deze ontwikkeling wordt veroorzaakt door de verschuiving van delen van de werkelijkheid van subject naar object.
Deze verschuiving verandert onze kijk op de wereld, waardoor we de wereld op een andere manier gaan interpreteren Volgens Kegan kun je mensen niet versneld van een bepaald stadium naar het volgende brengen. Je kunt ze dus niet versneld ontwikkelen. Het is wel mogelijk mensen te helpen op hun tocht door de verschillende stadia.
De jonge docent
Het bovenstaande filmpje heb ik al eens eerder laten zien. Hier ziet u docente Marieke Jonkers van VMBO Pascal-Zuid in Zaandam lesgeven aan een groep brugklassers. Marieke is 25 jaar en geeft pas 2 jaar les. Zie welk een gezag zij uitstraalt. De leerlingen accepteren haar volledig, omdat zij voelen dat zij zich in een hogere fase van bewustzijnsontwikkeling bevindt. In het filmpje is goed te zien hoe bewust Marieke Jonkers haar klas begeleidt. Ook is te zien dat veel van haar leerlingen al kunnen reflecteren op hun handelen en op de motieven die aan gedrag ten grondslag liggen. Hier volgt een toelichting van Marieke:
‘Deze les is bedoeld om voor de leerlingen een link te leggen tussen beweging en tempo, en later ook ritme. Voor sommigen wordt door het toevoegen van beweging een ritme moeilijker, voor velen juist ook makkelijker. Woorden als tempo en ritme gebruik ik regelmatig in de les. Door de leerlingen deze muzikale aspecten (fysiek) te laten ervaren zullen ze deze termen beter kunnen begrijpen en zelf toepassen. Door tempo te koppelen aan sfeer, plaatsen de leerlingen het begrip in een context, waardoor de betekenis ervan nog duidelijker wordt. Dit komt ook naar voren in het lied dat ze gezongen hebben. Hierbij konden ze horen wat tempo met muziek kan doen. De leerlingen waren enthousiast. Door ze te laten bewegen komt er een hoop energie naar boven, maar het grootste deel van deze energie is in het ervaren van de muziek gaan zitten’.
De 5 stadia van Kegan
Kegan heeft in zijn onderzoek vier stadia kunnen onderscheiden. Er zijn ook aanwijzingen dat er een vijfde is. De stadia zullen we gemakshalve I, II, III, IV en V noemen. Ons bewustzijn transformeert ogenschijnlijk sprongsgewijs (de stadia), maar ongemerkt vindt er ook een groeiproces plaats. Dit proces manifesteert zich echter impliciet en vindt plaats buiten het bewustzijn van de persoon. Omdat de groei na het bereiken van een nieuw stadium meestal doorgaat, zien we bij voortgaande groei dat zich elementen van het volgende stadium al aandienen.
Van stadium III naar stadium IV
De docente uit het voorbeeld is nog jong, maar het is goed te zien dat ze zich ergens in het IIIe stadium bevindt. Je kunt namelijk goed zien dat ze geniet van haar leerlingen. Uit haar commentaar op de les blijkt dat ze in staat is abstracte begrippen te hanteren en deze ook onderdeel te maken van haar les. Uit de wijze waarop ze zich uitdrukt, blijkt overduidelijk dat ze lesgeeft op de wijze waarop zij dat zelf geleerd heeft. Toch kunnen we ook elementen zien van de IVe fase. Zij past haar les aan aan de behoeften van haar leerlingen. Dat kan zij omdat ze de behoeften van haar leerlingen herkent. Deze flexibele aanpassing verwacht je vooral in Kegan’s IVe stadium. We kunnen dus zeggen dat Marieke zich in het IIIe stadium bevindt en dat er sprake is van voortgaande ontwikkeling richting het IVe stadium.
